Dla wielu jaworznian „Cech” to po prostu budynek w centrum miasta, który stoi między przystankiem autobusowym a Halą Widowiskowo-Sportową. To tam przez lata młodzi ludzie bawili się na dyskotekach. Tam też była ciastkarnia i punkty oferujące najróżniejsze usługi. Przez szereg lat gmach ten straszył pstrokatymi bilbordami i odrapaną elewacją, by w końcu jego właściciele zdecydowali o modernizacji budynku. Przed kilkudziesięciu laty „Cech” pełnił jednak zupełnie inną, adekwatną do swojej nazwy funkcję.
Cech rzemieślniczy działał w Jaworznie już od 1800 roku. Taka data widniała na cechowym sztandarze. Pod koniec XIX wieku organizacja zrzeszała 111 rzemieślników z różnych dziedzin. Nie miała jednak swojej stałej siedziby. Te zmieniały się często. Na przykład po I wojnie światowej „Cech” mieścił się w budynku gminy, następnie w domu Mikołaja Sarny przy Rynku, domu Aschnowitza (obecnie to budynek, zwany Jaworznianką) i w domu Brożka.
Inicjatorem nowej, stałej siedziby „Cechu” był cechmistrz Franciszek Mrożek, a zgodę na jego zbudowanie i na kupno działki od Jaworznickich Komunalnych Kopalń Węgla członkowie organizacji wyrazili 4 lutego 1933 roku. Budowa „Cechu” trwała trzy lata. – Budynek o tej nazwie, jedyny obiekt, który oparł się wyburzeniom, prowadzonym wzdłuż ulicy Grunwaldzkiej na odcinku między skrzyżowaniami z ulicami Królowej Jadwigi i Mickiewicza, został wzniesiony w roku 1936. Po ponad stuletniej tułaczce w różnych, zawsze wynajmowanych marnych lokalach, jaworznicki Cech Rzemiosł Różnych doczekał się wreszcie własnej reprentacyjnej siedziby. Uroczyste otwarcie nastąpiło 2 maja 1937 roku – opisał w książce „Jaworzno minione” nieżyjący już historyk Bartłomiej Cieszyński.
Uroczyście otwarty w 1937 roku gmach wyróżniał się wśród otaczających go zabudowań. Zyskał także imię Józefa Piłsudskiego. Budowę sfinansowały Bank Spółdzielczy w Jaworznie, Wojewódzki Fundusz Pracy i Wojewódzki Urząd Opieki Społecznej w Krakowie, Powiatowy Fundusz Pracy w Chrzanowie. Pożyczki udzielił też jeden z mieszkańców Jaworzna. Zorganizowano także zbiórkę publiczną. – „Cech” był budynkiem narożnym. Boczna ściana z głównym wejściem od ulicy Farnej była dyskretnie w nią wtopiona. Seledynowe ściany obiektu korespondowały z zielenią sąsiednich ogródków. Fronton i przylegające ściany ozdobione były misternie oddanymi w tynku, barwnymi znakami rzemiosł funkcjonujących w Jaworznie. Parter budynku zajmował sklep Henryka Szczurka, prowadzący sprzedaż skór i przyborów szewskich, oraz restauracja. Na piętrze znalazły miejsce biura i duża sala zborna ozdobiona podobnymi zewnętrznymi, malowanymi płasko znakami cechowymi, podświetlanymi ręcznie kutymi kinkietami z motywami roślinnymi. Podobną techniką wykonany był olbrzymi żyrandol – opisał Bartłomiej Cieszyński.
Na przestrzeni lat organizacja skupiająca rzemieślników radziła sobie raz lepiej, raz gorzej. – Cech rzemieślniczy w Jaworznie przechodził, podobnie jak wszyscy mieszkańcy, zmienne koleje losu. Były lata dobre dla rozwoju, były i chude. Zawsze, kiedy pojawiały się nowe inwestycje w przemyśle, bywało lepiej i w rzemiośle. Należy tu pamiętać, że znaczna liczba rzemieślniczych warsztatów świadczyła usługi wyłącznie kopalniom i innym zakładom przemysłowym. Lata kryzysowe dla gospodarki oznaczały nędzę także w rodzinach rzemieślników. Tak było w naszym mieście w pierwszych latach XX wieku, podczas I wojny światowej i po jej zakończeniu, a także nieco później – zaznaczył autor „Jaworzna minionego”.
W ramach działalności „Cechu” otwarto m.in. Kasę Zapomogowo-Pożyczkową, dzięki której rzemieślnicy mogli rozwijać swoje warsztaty i otwierać nowe. Działały też biblioteka dla uczniów zawodu i Szkoła Uzupełniająca Przemysłowa.
Po II wojnie światowej zmieniali się właściciele sklepów i punktów usługowych. Gmach był wiele razy przebudowywany i przemalowywany. Z biegiem czasu przestał przypominać budowlę wzniesioną w 1936 roku.
Od czasu wyzwolenia Jaworzna spod hitlerowskiego jarzma, rzemieślnicy przynależeli przez pewien okres do „Cechu” w Chrzanowie. W 1957 roku jaworznicka organizacja odrodziła się. Obecnie Cech Rzemiosł Różnych ma swoją siedzibę przy ul. Rzemieślniczej 7. Ale budynek przy Grunwaldzkiej nadal przez wielu jaworznian jest nazywany „Cechem”.
Anna Zielonka-Hałczyńska
Tak przed wielu laty wyglądały sklepowe witryny Cechu | fot. Ze zbiorów Muzeum Miasta Jaworzna
