Co wspólnego ma pomnik Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie z jaworznicką Szczakową? A to, że właśnie ze Szczakowej pochodził autor słynnego monumentu, który znajduje się w pobliżu Białego Domu. Autorem dzieła, którego projekt spodobał się samemu Theodorowi Rooseveltowi, prezydentowi USA, jest Antoni Popiel herbu Sulima, szczakowianin, słynny rzeźbiarz tworzący w nurcie klasycystycznej oficjalnej rzeźby reprezentacyjnej.
Syn Antoniego i Antoniny Staniček urodził się 13 czerwca 1865 r. w Szczakowej. Ojciec rzeźbiarza był urzędnikiem Urzędu Cłowego w Brodach i w Szczakowej. Twórca pomnika Tadeusza Kościuszki studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, a następnie na Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu.
– Po powrocie do kraju objął funkcję asystenta Leonarda Marconiego w katedrze rysunku i modelowania Politechniki Lwowskiej – zawodowo z tą uczelnią był związany do końca życia. Zajmował tam stanowiska: od 1901 roku honorowego docenta, od 1905 profesora nadzwyczajnego, a od 1909 był członkiem zarządu Związku Artystów Polskich we Lwowie oraz jednym z założycieli towarzystwa Młoda Sztuka, gdzie promował młodych uzdolnionych twórców. Talent dydaktyczny realizował do końca życia. Jednym z jego sukcesów było odkrycie rzeźbiarza Stanisława Szukalskiego (Stach z Warty), za jego namową młody twórca przybył ze Stanów Zjednoczonych do Krakowa i podjął naukę w Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych – opisuje w Jaworznickim Słowniku Biograficznym dr Iwona Brandys. – Jedną z pierwszych realizacji Popiela było dokończenie, według modelu Marconiego, pomnika Tadeusza Kościuszki, stojącego w latach 1924-1940 na Wzgórzu Wawelskim (obecny jest rekonstrukcją z 1960 r.). Do najsłynniejszych dzieł Popiela zaliczamy: opracowanie rzeźbiarsko-dekoracyjne tympanonu Teatru Miejskiego we Lwowie oraz kamienne rzeźby kariatyd i muz wieńczące attykę tego budynku – podkreśla.
Autorstwa Antoniego Popiela są liczne popiersia, m.in. Henryka Rodakowskiego, które zostało umieszczone w bocznej elewacji Pałacu Sztuki w Krakowie, czy Kornela Ujejskiego, Antoniego Rollego, Adama Krechowieckiego, Jędrzeja Śniadeckiego, Marcelego Nenckiego.
– W latach 1901-1904 wyrzeźbił figury o tematyce alegorycznej, umieszczone po obu stronach wejścia głównego do lwowskiego Dworca Głównego. W latach 1901-1906 wykonał pomniki Adama Mickiewicza, a także płaskorzeźbę Fryderyka Chopina w białym marmurze (Karslbad 1908 r.) – wymienia autorka biogramu o Antonim Popielu.
Kulturoznawczyni wymienia też takie dzieła Popiela, jak elementy wyposażenia Złotej Kaplicy w kościele ojców jezuitów we Lwowie i epitafia w czarnym marmurze Leona i Jadwigi z Zamoyskich Sapiehów w katedrze łacińskiej we Lwowie.
Dziełem, które przysporzyło mu światową sławę, był z kolei pomnik Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie. Co ciekawe, konkurs na realizację projektu, ogłoszony w Stanach Zjednoczonych w 1907 roku, a w którym wziął udział Popiel, wygrał ktoś inny. A dzieło szczakowianina zajęło dopiero drugie miejsce. Jednak to jego pomysł został zrealizowany.
– Projekt artysty odznaczono drugą nagrodą, jednak na mocy decyzji prezydenta Theodora Roosevelta to właśnie dzieło Popiela zostało zatwierdzone do realizacji. Monument przyniósł mu międzynarodową popularność. Dzieło ufundowała Polonia amerykańska i 9 maja 1910 r. zostało podarowane społeczeństwu Stanów Zjednoczonych – potwierdza dr Iwona Brandys. – Pomnik stoi na obrzeżu parku Lafayette’a, naprzeciwko Białego Domu w Waszyngtonie. Figury odlano w latach 1908-1909 – dodaje.
Słynny waszyngtoński pomnik należy do grupy monumentów, nazwanej American Revolution Statuary. Pomniki te stoją na placach i skwerach Waszyngtonu. Grupa ta została wpisana na listę historycznych pamiątek Stanów Zjednoczonych.
Pomnik, ukazujący sylwetkę polskiego i amerykańskiego bohatera, przedstawia Tadeusza Kościuszkę w mundurze amerykańskiego generała. Trzyma on w jednej ręce szablę, a w drugiej plan fortyfikacji West Point. Budowę tej twierdzy zlecił Kościuszce prezydent Jerzy Waszyngton (polski dowódca był bowiem również utalentowanym inżynierem i w USA fortyfikował wiele miejsc walk, co pozwoliło Amerykanom na zwycięstwa). Kolejnymi elementami pomnika słynnego bohatera są grupy alegoryczne, racławicka i amerykańska, nawiązująca do bitwy pod Saratogą. Na pomniku znajdują się też rzeźby orła na globie z flagą, szablą i tarczą, i orła na globie z konturem Azji, który walczy z wężem, symbolizującym dominację rosyjską.
– W Warszawie znajduje się kopia tego amerykańskiego monumentu, stoi przed pałacem Lubomirskich, wykonana przez krakowskich rzeźbiarzy: Annę i Wojciecha Sieków – podkreśla dr Iwona Brandys. – W związku z wyjazdem do USA Antoni Popiel w październiku 1907 r. ustąpił ze stanowiska kierownika katedry rzeźby i ornamentyki na Politechnice Lwowskiej. Zły stan zdrowia zmusił go do powrotu do kraju – zaznacza.
Nie mógł być obecny na odsłonięciu swojego pomnika. Odsłonięcie odbyło się w Waszyngotnie 11 maja 1910 roku. Dokonał go prezydent Stanów Zjednoczonych William Taft. Antoni Popiel zmarł niedługo potem – 7 lipca 1910 roku w Lubieniu. Spoczywa na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.
Anna Zielonka-Hałczyńska
Uroczystość złożenia kwiatów przed pomnikiem Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie
| fot. POLONA/domena publiczna
